در مقاله «هرچه درباره طلاق توافقی باید بدانید» توضیح دادیم که یکی از مهم ترین مراحل طلاق توافقی مهریه است. حال در این مقاله این مبحث را گسترده خواهیم کرد و تمام نکات مهم آن را برسی خواهیم کرد.
نکته: اگر این مقاله پاسخ گو نیاز های شما نبود همیشه میتوانید به صورت رایگان پرسش طرح کنید تا وکلای وکیل ناجی به شما پاسخ بدهند.
پیوند زناشویی بین زن و مرد با عقد نکاح به وجود می آید. عقد نکاح آثار مالی ای در پی دارد، مانند مهریه، نفقه و … قانون ما از فقه اسلامی الهام گرفته است. مهریه هم از قوانین تعیین شده در فقه اسلامی است. مهریه مالی است که پس از انعقاد عقد نکاح، چه دائم و چه موقت، در ملکیت زن قرار می گیرد. یعنی پس از انعقاد عقد مهریه مال زن محسوب می شود و هر زمانی می تواند آن را مطالبه کند یا در آن تصرف کند.
مهریه زن می تواند عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه. عندالمطالبه یعنی به مجرد انعقاد عقد نکاح و تقاضای زن، مرد باید مهریه اش را بپردازد. اما عندالاستطاعه معنایی متفاوت دارد. در این نوع، پرداخت مهر بستگی به توانایی مالی مرد دارد. در فقه اسلامی مهر انواع مختلفی دارد. این انواع عبارتند از: مهرالمثل، مهرالمسمی، مهرالسنه و مهرالمتعه. این موارد در قانون مدنی کشور ما هم درج شده است. در ادامه هر کدام را توضیح می دهیم.
یک نکته مهم در این زمینه این است که پرداخت مهر هیچ ارتباطی به تمکین از سوی زن ندارد. یعنی حتی اگر زن تمکین نکند هم باز مهر به او تعلق می گیرد. عدم تمکین فقط نفقه را ساقط می کند. زن حتی می تواند در ابتدای ازدواج تمکین خود را منوط به پرداخت تمام مهر کند. این حالت در قانون مدنی به عنوان حق حبس برای زن شناخته شده. در این حالت نفقه زن هم قطع نمی شود. توجه کنید که این حالت برای مهریه عندالمطالبه است. اما اگر تمکین کند و سپس به بهانه پرداخت مهر از تمکین سر باز بزند، حق حبس او با یک بار تمکین ساقط می شود. به یاد داشته باشید مهریه در عقد موقت الزامی است. عدم تعیین آن باعث بطلان عقد می شود.
انواع مهریه در اسلام؛
۱- مهرالسنه
در اسلام انواع مهریه وجود دارد. مهرالسنه یکی از این انواع است. در توضیح مهرالسنه می توان گفت که این نام اختصاص به مهر حضرت فاطمه زهرا (س) و زنان پیامبر اسلام صلوات الله علیه داشته است. ایشان خود این میزان را تعیین می کردند. به همین دلیل به نام مهرالسنه شناخته می شود. میزان این مهر 500 درهم می باشد.
۲- مهرالمسمی
مهرالمسمی هم نوع دیگر مهریه است. این نوع همان مهر مرسوم این روزها می باشد. در واقع مهرالمسمی نام مهریه ای است که زن و مرد با توافق یکدیگر آن را تعیین می کنند. این میزان در عقدنامه به عنوان مهرالمسمی زن ذکر می شود. چون میزان آن با توافق طرفین انتخاب می شود به آن مهرالمسمی می گویند.
۳- مهرالمثل
اگر مهریه در عقد نکاح ذکر نشود و به عبارتی پیش از انعقاد نکاح طرفین توافق نکنند، می توانند پس از انعقاد نکاح هم این کار را انجام دهند. اما نکته در این جا است که اگر قبل از تعیین مهر، زن و شوهر نزدیکی کنند، در اینجا به زن مهرالمثل تعلق می گیرد. مهرالمثل هم با توجه به وضعیت زن تعیین می شود. طبق ماده 1091 قانون مدنی مهرالمثل مالی می باشد که با توجه به وضعیت زن از حیث خانوادگی، موقعیت اجتماعی و شغلی او و افراد مشابه او تعیین می شود.
در واقع در این نوع مهر شرایط جامعه و عرف هم سنجیده می شود. همچنین ویژگی های زن از هر حیث در تعیین میزان مهرالمثل بسیار موثر است. به یاد داشته باشید که این مورد فقط اختصاص به تعیین نکردن مهر در عقدنامه ندارد. بلکه اگر مهر تعیین شود و بنا به دلایلی باطل و نامشروع باشد و نزدیکی هم رخ دهد، باید مهرالمثل تعیین شود. مانند قرار دادن مشروبات الکلی به عنوان مهر زن.
۴- مهرالمتعه
این نوع از مهریه نیز زمانی تعلق می گیرد که مهرالمسمی یعنی مهر با توافق طرفین در عقد ذکر نشده باشد. اما شرایط متفاوت تری دارد. در اینجا اگر مهر تعیین نشده باشد و مرد بخواهد همسرش را قبل نزدیکی طلاق بدهد، باید میزانی را تعیین کند و به عنوان مهر بپردازد. این مهر، مهرالمتعه نام دارد. برخلاف مهرالمثل که در تعیین آن حال زن مدنظر قرار می گرفت، در مهرالمتعه وضعیت مرد از حیث فقر و غنا
بررسی می شود. یعنی با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می شود. این موارد هم در ماده 1093 و 1094 قانون مدنی بیان شده است.
دو عبارت دیگر نیز در فقه اسلامی در رابطه با مهریه استفاده شده است که توضیح آن ها خالی از لطف نیست. مفوضه البضع و مفوضه المهر. مفوضه البضع به حالتی گفته می شود که زوجه به عقد دائم مردی درآید، در حالی که مهر تعیین نشده و یا شرط عدم آن شده است. مفوضه المهر نیز حالتی است که در نکاح دائم اختیار تعیین میزان مهریه به زن، مرد یا شخص ثالثی سپرده شده باشد. لازم به ذکر است در این حالت زن نمی تواند بیش از مقدار مهرالمثل را تعیین کند، اما مرد یا شخص ثالث محدودیتی ندارند.
شرایط مهریه
مهریه برای اعتبار داشتن باید شرایطی داشته باشد. این شرایط به قدری مهم هستند که در صورت فقدان
آن ها، میزان تعیین شده اعتباری نخواهد داشت. شرایط مهریه عبارتند از:
1) مهریه باید مالیت داشته باشد. مالیت داشتن در قانون ما یعنی چیزی که در عرف بابت آن پول پرداخت شود، یعنی باید ارزش مالی داشته باشد. همچنین به معنی چیزی است که بتواند به ملکیت شخص درآید.
2) زوج باید چیزی را به عنوان مهر قرار دهد که خود مالک آن باشد. یعنی افراد نمی توانند مال دیگری را به عنوان مهریه همسرشان در عقدنامه ذکر کنند. مثلا نمی توان اموال عمومی را به عنوان مهر زن قرار داد.
3) همچنین چیزی که مهر قرار می گیرد، باید از لحاظ قانون ما و شرع نیز مشروع و قابل انتقال باشد. یعنی شما نمی توانید مشروب را مهر قرار دهید.
4) مقدار مهر باید مشخص و واضح باشد. نمی توان به نحو مردد مهر را در عقد ذکر کرد. بلکه باید حتما میزان، جنس و وصف آن مشخص باشد.
5) نکته مهم دیگری که لازم است توجه کنید این است که اصلا لازم نیست تا مهر عین معینی باشد. بلکه می تواند انجام کار یا خدمتی باشد. مثلا می توان آموزش قرآن کریم را به عنوان مهر تعیین کرد.
شرایط عدم تعلق مهریه در قانون ایران
همانطور که در مباحث قبل هم گفتیم طبق ماده 1082 قانون مدنی مهریه به محض وقوع عقد به زن تعلق می گیرد. در واقع حق قانونی زن است و جز با دلایل قانونی نمی توان از پرداخت آن سر باز زد. اما با این وجود در این بخش مواردی از شرایط عدم تعلق مهریه را بررسی می کنیم. این موارد عبارتند از:
1) بطلان عقد نکاح: بطلان به این معنی است که عقد نکاح از ابتدا باطل بوده است. بدین ترتیب اگر عقد باطل باشد و زن و مرد نزدیکی نکرده باشند، زن مستحق مهر نیست. این مورد در ماده 1098 قانون مدنی بیان شده است.
2) فسخ عقد نکاح: طبق ماده 1101 قانون مدنی، اگر عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شود و نزدیکی هم رخ نداده باشد، زن مستحق مهر نیست. مگر اینکه علت فسخ، وجود عیب عنن در مرد باشد که در اینجا زن نصف مهر را می گیرد.
3) فوت زن قبل نزدیکی و تعیین مهر: اگر مهری تعیین نشده باشد و بین زن و مرد نزدیکی هم رخ نداده باشد، در صورت فوت زن، مستحق مهر نیست. این مورد در ماده 1088 قانون مدنی بیان شده است.
4) طلاق در دوران نامزدی: اگر زن و مرد در دوران نامزدی بخواهند طلاق بگیرند، زن مستحق نصف مهر می شود نه تمام آن. البته این بدین شرط است که در این دوران میان آن ها نزدیکی واقع نشده باشد. این مورد در ماده 1092 قانون مدنی بیان شده است.
قوانین مهریه در ایران
طبق قوانین کشور ما برای میزان مهریه، محدودیت تعیین شده است. یعنی مطالبه مهر تا مقدار 110 سکه قانونی می باشد. بیش از این مقدار شرایط خاص خود را دارد. این بدان معنا نیست که مرد از دادن بیش از این مقدار معاف باشد. بلکه تنها مجازات زندان رفتن برای بیش از این مقدار برداشته شده است. در هرحال مهریه دینی است بر گردن مرد. پس اگر توانایی مالی پرداخت داشته باشد، این محدودیت دیگر وجود ندارد و باید تمام مهر را بپردازد.
مرد می تواند ادعای اعسار از پرداخت کند. یعنی اظهار کند که توانایی پرداخت این میزان را ندارد. در این صورت دادگاه با توجه به وضعیت مرد می تواند پرداخت مهر را قسط بندی کند. همانطور که گفتیم حبس فقط برای مقدار بالای 110 سکه قابلیت اعمال ندارد. اگر دلیلی بر عدم توانایی مرد به پرداخت کمتر از این مقدار نباشد و مرد از پرداخت امتناع کند، مجازات حبس برای او اعمال می شود. اگر زن بتواند مالی از مرد معرفی کند، دادگاه مرد را ملزم می کند تا با فروش آن ها مهریه زن را پرداخت کند.
گاهی اوقات پیش می آید که مرد برای اینکه مهریه زن را نپردازد، اموال خود را به دیگران منتقل می کند. اگر این کار مرد در دادگاه اثبات شود، می توان او را هم از جنبه حقوقی و هم از جنبه کیفری به عنوان جرم فرار از دین محکوم کرد.
نحوه مطالبه مهریه
زوجه از دو طریق می تواند مهریه خود را مطالبه کند. 1) از طریق مراجع دادگستری. 2) از طریق اجرای ثبت. این روش ها محاسن و معایب خاص خود را دارند. اگر از طریق دادگستری بخواهد اقدام کند، باید هزینه دعاوی مالی را پرداخت کند و دادخواست بدهد. به طور کلی این روش بیشتر طول می کشد. اما اگر از طریق اجرای ثبت اقدام کند، می تواند با مراجعه به دفتری که ازدواج آن ها ثبت شده است، تقاضای اجرای مفاد سند ازدواج را بکند. دفترخانه اجراییه را به مرد ابلاغ می کند و 10 روز فرصت می دهد. در صورت امتناع مرد از پرداخت، زن با معرفی اموال وی که جزء مستثنیات دین نباشد، می تواند اموال او را توقیف کند. در این صورت از محل این اموال مهر خود را وصول می کند.
